Pomiędzy Lubinem a Legnicą znajduje się stosunkowo zwarty kompleks leśny. To pozostałości tzw. Legnickiej Puszczy, o której często wspominają średniowieczne dokumenty. W połowie XIV wieku puszcza stała się terenem rywalizacji między śląskimi książętami z rodu Piastów.

Reklama

Po śmierci Bolesława III zwanego Rozrzutnym (zm. 1352), księcia legnicko-brzeskiego, jego synowie często spierali się o prawa do dziedzictwa. Jeszcze za życia ojca otrzymali swoje dzielnice. W Legnicy panował Wacław I, natomiast Lubin stał się siedzibą Ludwika I. Bracia niespecjalnie darzyli się miłością – bywało, że dochodziło między nimi nawet do otwartej walki. Konflikty te w porę zażegnywał jednak cesarz rzymski i król Czech Karol IV Luksemburski jako pan zwierzchni Śląska (w latach 1357 i 1359).

Głównym przedmiotów sporów była granica między domeną Wacława a dzielnicą Ludwika. Zatwierdzane przez cesarza ugody dotyczyły właśnie regulacji praw do wsi położonych na skraju Puszczy Legnickiej (niem. Liegnitzer Heide). A konkretniej – komu przysługują dochody z tytułu podatku gruntowego. Jednocześnie obaj książęta zaczęli zakładać nowe wsie na tzw. surowym korzeniu, czyli na miejscu wykarczowanego prastarego lasu. Chodziło o poszerzenie podległego sobie terytorium i zwiększenie wpływów do książęcej kiesy.

Wydaje się, że wskutek tego wyścigu powstały 3 zupełnie nowe miejscowości: Zimna Woda (niem. Kaltwasser), Gorzyca (niem. Fürstenhain, jeszcze w średniowieczu zmieniła nazwę na Lerchenborn) i zaginiona wieś Herzogenwalde. Ta ostatnia miejscowość nie przetrwała próby czasu i została pochłonięta przez las. Ślady po niej przetrwały tylko w tradycji ustnej, przekazywanej z pokolenia na pokolenie przez mieszkańców okolicznych osad: nazewnictwie lasów, pól, wzgórz i stawów, którego zabytki pozbierali badacze niemieccy w okresie międzywojennym.

O kolonizacyjnym charakterze tych wsi świadczą nazwy typu „Książęcy Las” (Herzogenwalde i Fürstenhain znaczą dokładnie to samo), a także posługiwanie się terminem „Neuland” na określenie Zimnej Wody i Herzogenwalde. Owa „nowa ziemia”, „nowina” to grunt, który został świeżo wzięty pod uprawę. Gorzycę założył książę Ludwik, Zimną Wodę i Herzogenwalde – Wacław. Było to tzw. wsie leśno-łanowe, w każdej z nich znajdował się kościół. Źródła pisane pozwalają na orientacyjne datowanie, kiedy doszło do lokacji (lata 1354-1363).

Kiedy zanikła wieś Herzogenwalde – kompletnie nie wiadomo. Ostatnia o niej wzmianka pochodzi z 1447 roku. W XV wieku zarówno Gorzyca, jak i Herzogenwalde znajdował y się w rękach szlacheckiego rodu von Falkenhain, którego przedstawiciele posiadali liczne dobra w okolicy Lubina. Dokładna lokalizacja zaginionej miejscowości nie jest znana. W XVIII wieku, za czasów króla Prus Fryderyka II, na fali nowej akcji osadniczej (zwanej kolonizacją fryderycjańską) w lesie powstały dwie nowe niewielkie osady: Bolanów (niem. Bohlendorf) oraz Kłośno (niem. Neu Spröttchen, obecnie jest to przysiółek wsi Ogrodzisko, pow. polkowicki). Być może wzniesiono je na gruntach dawnej wsi Herzogenwalde. [R.S.]

Szerzej zob. Robert Sikorski, Sprawa wsi Newlende alias Herczigiswalde w dystrykcie legnickim, [w:] Wieś zaginiona. Stan i perspektywy badań, red. Przemysław Nocuń, Agnieszka Przybyła-Dumin, Krzysztof Fokt, Chorzów 2016, s. 207-215.

http://muzeumgpe-chorzow.pl/wydawnictwa/wie-zaginiona

Ryc. Gorzyca na mapie topograficznej Urmesstischblatt z 1824 r. (Staatsbibliothek Berlin, Preußischer Kulturbesitz, sygn. N 729, fragment arkusza nr 2700).